Rowerem po powiecie grudziądzkim, Trasa nr 1

Trasa nr I (Grudziądz, Nowa Wieś, Parski, Zakurzewo, Mokre, Białochowo, Rogóźno, Rogóźno Zamek, Słupski Młyn, Słup, Boguszewo, Mełno, Okonin, Stary Folwark, Marusza, Węgrowo, Grudziądz) – Wycieczka całodniowa, ok. 61 km., ponad 20% drogami gruntowymi. Trasa trudna, wymagająca dobrego przygotowania fizycznego. Szacunkowy czas przejazdu (bez postojów i zwiedzania obiektów) około 6 – 7 godzin.

0,00 km - Wycieczkę rozpoczynamy z parkingu przy pętli autobusowej przy ul. Poniatowskiego w Grudziądzu. Z parkingu ruszamy w prawo, pod górę.

0,15 km – wjeżdżamy do Nowej Wsi, po lewej stronie mijamy cmentarz parafii w Tarpnie

0,97 km – skrzyżowanie ul. Grudziądzkiej z ul. Kościuszki – skręcamy w prawo

2,30 km - skręcamy w lewo w ul. Leśną

Po minięciu pierwszych budynków po lewej stronie widzimy radiolatarnię GRU DVOR/DME – nad nami ważne dla lotnictwa skrzyżowanie korytarzy powietrznych. Ciekawostka – stacja radiotelegraficzna do kontroli obszaru lotów funkcjonowała w Nowej Wsi już w 1921 roku. Po prawej rozległy widok na położoną w dolinie Osy wieś Mokre.

2,83 km – na skrzyżowaniu z drogą gruntową jedziemy prosto, w kierunku lasu

3,34 km – wjeżdżamy do lasu (aleja klonów), po chwili znajdujemy się w granicach obszaru Natura 2000 „Cytadela Grudziądz”.

3,46 – mijamy schron małego fortu piechoty z 1900 roku, towarzyszący Fortowi Parski.

Za fortem jedziemy dalej w dół. Trasa prowadzi teraz oznakowanym czerwonym szlakiem pieszym i na 3,63 km skręcamy w lewo na zjazd w kierunku Parsk (Uwaga! Miękkie podłoże i wystające korzenie drzew! Zalecane jest prowadzenie rowerów!).

3,82 km – drogą gruntową skręcamy w prawo i dojeżdżamy do skrzyżowania w miejscowości Parski.

Dla miłośników regionalizmu (i wydłużania wycieczek) jest opcja zjechania od fortu ok. 500 metrów w dół bez skręcania w lewo. Dojedziemy do tablicy upamiętniającej cmentarz pomennonicki w Parskach. Po zejściu w las na teren cmentarza uważny obserwator dostrzeże już słabo widoczny, tarasowy układ tej nekropolii. Jednak po odwiedzeniu tego miejsca należy wrócić na główną trasę.

4,12 km – Wieś Parski. Położona na skraju doliny Wisły, została wydzierżawiona w 1591osadnikom menonickim przez starostę grudziądzkiego Jana Zborowskiego. Na skrzyżowaniu (w formie ronda) w Parskach zjeżdżamy w lewo w dolinę Wisły i drogą gruntową kierujemy się na północ/północny zachód w kierunku wału przeciwpowodziowego. Nasz szlak pokrywa się teraz z Wiślaną Trasą Rowerową. Po prawej (od wschodu), przy zabudowaniach ostatniego gospodarstwa w Parskach widać pierwszy schron z Linii Osy 1939 roku. Takich schronów (1 i 2 strzelnicowych) pomiędzy Parskami a Kłódką powstało w sierpniu 1939 roku 11, wszystkie istnieją do chwili obecnej.

5,30 km – trasa prowadzi na wał przeciwpowodziowy – rozpościera się widok na dolinę Wisły i ujściowy odcinek rzeki Osy oraz na położone za ujściem Osy Góry Łosiowe, w obrębie których w 2018 roku powstał najmłodszy obecnie w Polsce park krajobrazowy.

6,65 km - zjeżdżamy z wału przeciwpowodziowego w kierunku mostu na rzece Osie.

6,77 km - most na rzece Osie, za mostem ścieżka prowadząca w kierunku ujścia tej rzeki do Wisły (można z niej skorzystać,  zbaczając z głównej trasy z głównej trasy, i dojść do samego ujścia)

7,08 km - jadąc od mostu drogą gruntową dojeżdżamy do szosy asfaltowej w miejscowości Zakurzewo. Jadąc asfaltem po ok. 370 metrach dojeżdżamy do prowadzącej w lewo pod górę drogi gruntowej. Wytrwałym radzimy skorzystać z niej, na górze skręcić w lewo, by po ok. 500 metrach jazdy leśną drogą dojechać do punktu widokowego na szczycie Gór Łosiowych (wspaniały widok na dolinę Wisły, Grudziądz i majaczące w oddali za Wisłą Bory Tucholskie).

8,06 km - jadąc asfaltem mijamy drogę prowadzącą do Zakładu Gospodarki Odpadami w Zakurzewie. Działa przy nim doskonale wyposażone Centrum Edukacji Ekologicznej (dostępne dla grup zorganizowanych po uprzednim umówieniu się na zajęcia). My jedziemy szosą w prawo.

9,35 km - skrzyżowanie drogą do Wielkiego Wełcza

9,43 km - po lewej stronie mijamy niszę źródliskową – pomnik przyrody. Jest to jeden z dwu tego typu pomników przyrody w powiecie grudziądzkim. Druga pomnikowa nisza znajduje się w miejscowości Turznice. Taka forma geologiczna powstaje przez wymywanie przez wypływającą spod skarpy wodę drobnych frakcji podłoża, co powoduje osypywanie się zbocza i tworzenie swoistego, naturalnego „amfiteatru”. Po przeciwnej stronie szosy widać budynek – pozostałość po młynie wodnym, funkcjonującym tu niegdyś dzięki wodzie pozyskanej z wypływających w niszy źródeł („Spring Muhle”).

12,40 km - po lewej stronie mijamy wejście na ścieżkę przyrodniczo-leśną „Białochowo” prowadzoną przez Nadleśnictwo Jamy. Ścieżka jest otwarta dla zwiedzających, z miejsca ogniskowego można skorzystać po uprzednim uzgodnieniu z Nadleśnictwem Jamy. Po prawej stronie mamy widok na szeroką równinę, na której na przełomie XVIII i XIX wieku odbywały się rewie wojskowe (ćwiczenia pruskiej armii), na których obecni byli królowie pruscy (Fryderyk Wielki, Fryderyk Wilhelm II, Fryderyk Wilhelm III z małżonką Luizą).

13,04 km - po prawej stronie gotycki kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, przy nim niewielki park im. Jana Pawła II. Kościół zbudowano na przełomie XIII i XIV wieku. Na wyposażeniu kościoła znajduje się między innymi granitowa kropielnica (z okresu powstania świątyni), renesansowa figura św. Anny trzymającej na kolanach Marię, piękna ambona z XVII wieku oraz znajdujący się w ołtarzu głównym (na co dzień zasłaniany) obraz Matki Boskiej Mokrzańskiej, ufundowany przez dziedziców pobliskiego Białochowa – Białochowskich, autorstwa prawdopodobnie jednego z najwybitniejszych malarzy I połowy XVII wieku Hermana Hana. Od ponad 300 lat trwa kult tego słynącego łaskami obrazu. Za pierwsze cudowne wydarzenie, do którego doszło za pośrednictwem Matki Boskiej Mokrzańskiej uznano uzdrowienie sparaliżowanej dziedziczki Mokrego – Zofii Borowskiej.

Przy kościele znajduje się filia Muzeum Diecezjalnego z ciekawym zbiorem zabytkowych naczyń liturgicznych, ornatów i mszałów. W posiadaniu parafii jest też ufundowana przez króla Jana Kazimierza jako świadectwo patronatu monarchy nad świątynią wspaniała monstrancja.

13,60 km - skrzyżowanie z drogą krajową nr 55, przy którym stoi pomnik pamięci ofiar rozstrzelanych przez Niemców w 1939 r. mieszkańców Białochowa i okolic. Na pomniku umieszczone są tablice z nazwiskami ofiar tego bestialskiego mordu. Przez skrzyżowanie przejeżdżamy prosto w kierunku miejscowości Białochowo.

14,30 km - po lewej stronie rozbity schron z II pierścienia Twierdzy Grudziądz.

15,13 km - wieś Białochowo. Na początku wsi w lewo pomnikowa aleja kasztanowców, prowadząca niegdyś z Białochowa do kościoła w Mokrem. Po prawej park podworski i pałac (placówka Opiekuńczo-Wychowawcza). Pałac został wybudowany w I połowie XIX wieku przez majora wojsk pruskich Klingraffa. Wybudowany w stylu klasycystycznym, murowany, dwukondygnacyjny, z mieszkalnym poddaszem. Od strony zachodniej znajduje się taras z szerokimi schodami na polanę widokową parku. W związku ze sprawowaną obecnie funkcją wnętrze pałacu zostało przebudowane. Z pierwotnego stanu zachował się jedynie salon ze stiukową dekoracją sufitu oraz strop w pomieszczeniu na I piętrze. W pałacu tym gościli w XIX wieku między innymi król pruski z małżonką oraz (w czasie wojen napoleońskich) francuski generał Rouyer, który ponoć podczas nocnego ataku wojsk pruskich w dość niekompletnym stroju przez okno opuszczał tę piękną kwaterę…

Pałac otacza pięknie zachowany i utrzymany park z ciekawą kolekcją dendrologiczną, w tym 11 pomników przyrody. Są to 3 dęby szypułkowe , 2 dęby bezszypułkowe, 1 dąb czerwony, 2 buki, 2 jesiony oraz 1 grab pospolity. W parku, staraniem pracowników Placówki w 2011 roku powstała dydaktyczna ścieżka przyrodnicza, wskazująca najciekawsze jego składniki (drzewa i krzewy).

 Za wjazdem do Placówki, na prywatnej działce schron dowodzenia zewnętrznego pierścienia Twierdzy Grudziądz.

15,80 km - na skrzyżowaniu z drogą gruntową możemy skręcić na chwilę w prawo. Po kilkudziesięciu metrach po lewej widać śródpolne zadrzewienie („białochowskie bagna”) – miejsce stracenia mieszkańców Białochowa i okolic w 1939 roku (na skraju zadrzewienia od strony wschodniej pamiątkowa tablica, pomnik upamiętniający tę zbrodnię mijaliśmy na skrzyżowaniu z drogą krajową).

Trasa od wspomnianego skrzyżowania prowadzi w lewo główną drogą (asfaltem), wzdłuż której rośnie pomnikowa aleja z 66 majestatycznymi dębami.

15,87 km – z wiejskiej plaży widok na niewielkie, malownicze jezioro Białochowskie.

17,39 km - na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w podrzędną drogę asfaltową.

19,35 km – Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo, w kierunku Rogóźna

19,75 km - po zjeździe w dolinę Pręczawy (prawy dopływ Osy) przejeżdżamy tor kolejowy linii Grudziądz-Malbork, funkcjonująca od 1883 roku.

21,10 km - miejscowość Rogóźno, siedziba gminy. Po lewej stronie widać budynek kościoła. Wybudowany na początku XIV wieku, pierwotnie pod wezwaniem świętych Filipa i Jakuba, po odbudowie (po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich) w XVII wieku poświęcony św. Wojciechowi. Z cech gotyckich (poza sylwetką świątyni) pozostały szkarpy w narożach korpusu nawowego, sklepienie kolebkowo-krzyżowe, cztery ostrołukowe portale (przy wejściu do nawy głównej, z nawy do starej zakrystii i dwa (zamurowane) w zewnętrznych ścianach nawy. Wyposażenie kościoła barokowe i późniejsze.

21,34 km - za kościołem, na skrzyżowaniu skręcamy w prawo,

21,72 km- skręcając łagodnie w lewo podążamy drogą główną.

253,35 km - na zjeździe, przy skręcie w lewo, po prawej stronie wjazd w drogę gruntową, którą możemy po kilkuset metrach dojechać nad malownicze jeziorko, przez miejscowych zwane „Morskim Okiem”. Nasza trasa wiedzie w dół, do skrzyżowania z drogą krajową nr 16 (UWAGA! Droga o dość dużym natężeniu ruchu!).

23,66 km - skręcamy w drogę krajową w lewo i wjeżdżamy do miejscowości Rogóźno Zamek. Po lewej rozpoczyna się rezerwat przyrody „Rogóźno Zamek”. Niestety, ruiny zamku znajdują się na prywatnym terenie i występują trudności z dostępem do tego obiektu.

24,30 km - po przejechaniu przez most na Gardędze skręcamy w prawo w drogę asfaltową w kierunku Gruty.

24,40 km – most na rzece Osie. Widoczne z niego ceglane przyczółki dawnej przeprawy oraz ujście Gardęgi do Osy. Trasa prowadzi dalej asfaltem. W czasie podjazdu pod górę mamy znakomity widok na ruiny zamku w Rogóźnie (widać wieżę bramną) i zalesione stoki.

26,04 km - skręcamy w lewo, w drogę gruntową i wjeżdżamy do rezerwatu „Dolina Osy”. Przez rezerwat przejeżdżamy szlakiem wytyczonym przez Nadleśnictwo Jamy (długość 7 kilometrów). UWAGA! Droga nieutwardzona, zalecana jest ostrożność! Rezerwat utworzono 1994 roku na powierzchni 665,12 ha. Na trasie możemy obserwować urozmaiconą rzeźbę terenu – zbocza doliny Osy o dużych deniwelacjach, poprzecinane dolinkami erozyjnymi, a wszystko to porośnięte lasem. Wzdłuż całej krawędzi doliny widoczne są okopy wojskowe – pozostałość września 1939 roku.

32,85 km - dojeżdżamy do Słupskiego Młyna. W krajobrazie dominuje tu okazały, czteropiętrowy budynek młyna wodnego (obecnie mała wodna elektrownia). Rozpościera się stąd  widok na osadę łużycką w kierunku pn-zach i Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Słupski Gródek nad Osą” obejmujący średniowieczne grodzisko po stronie pd-wsch. Na grodzisku tym do 1275 roku istniała krzyżacka, drewniana warownia. Po jej zniszczeniu podczas II powstania pruskiego Krzyżacy podjęli decyzję o budowie nowej warowni w widłach rzek Osy i Gardęgi w Rogóźnie Zamku. Przy młynie skręcamy w lewo, przejeżdżamy przez mosty na rzece Osie.

33,01 km- wyjeżdżamy na drogę Łasin-Radzyń Chełmiński. Skręcamy w prawo w drogę wojewódzką nr 538 (UWAGA! Droga kręta, o dość dużym natężeniu ruchu!). Po lewej stronie

od wyjazdu, w odległości kilkudziesięciu metrów widać dwa okazałe dęby – „Adam” – ze względu na zagrożenie dla ruchu drogowego obecnie zredukowany do wysokości ok. 5 metrów i „Ewa” – pomnik przyrody.

33,40 km – przy skrzyżowaniu w kierunku Przesławic po lewej stronie budynek Leśnictwa Słup, po prawej wzgórze – pozostałość po dawnej osadzie Maronowo, która prawdopodobnie funkcjonowała przy brodzie na rzece Osie.

33,90 km – mijamy pomnik upamiętniający ofiary zbrodni hitlerowskich na mieszkańcach miejscowości Słup i okolic.

35,30 km - przed miejscowością Słup skręcamy w drogę asfaltową w lewo, mijamy cmentarz parafialny.

35,70 km - skręcamy w lewo. Mijamy budynek kościoła (z I połowy XX wieku) i podążamy w kierunku Linowa.

36,70 km - przydrożny krzyż z figurą Chrystusa, noszącą ślady ostrzelania go (według słów pamiętających te czasy mieszkańców Słupa) przez pijanego żołnierza niemieckiego w czasie II wojny światowej.

37,10 km – mijamy wiejskie miejsce rekreacji, położone na północnym brzegu jeziora Mełno – jednego z największych jezior powiatu grudziądzkiego (powierzchnia ok. 160 ha).

37,65 km - za jeziorem Mełno skręcamy w drogę gruntową w kierunku Boguszewa (w prawo). Do miejscowości Boguszewo mamy malowniczy widok na jezioro. Ok. 39,00 km mijamy półwysep, na którym istniała osada z okresu kultury łużyckiej, a ok. 39,80 km  mijamy miejsce stanowiące plener (pole namiotowe i plaża) do zdjęć serialu „Pan Samochodzik i Templariusze”.

41,60 km – w miejscowości Boguszewo za przejazdem kolejowym skręcamy w prawo. W południowej części Boguszewa (dla dociekliwych - przejazd przez skrzyżowanie prosto) istniał wybudowany pod koniec XVI wieku gród obronny, obecnie zrujnowany. Ruiny znajdują się na prywatnej posesji, brak dostępu.

43,75 km– dojeżdżamy do miejscowości Mełno.

44,02 km – przy kapliczce przydrożnej skrzyżowanie z drogą gruntową. Po około 400 metrach tą drogą możemy dojechać do cmentarza wojennego. Pochowano na nim 221 polskich żołnierzy poległych w bitwie, jaka rozegrała się tu w dniach 2/3 września 1939 roku oraz ponad 550 żołnierzy rosyjskich poległych w tej części powiatu grudziądzkiego w styczniu 1945 roku. Z położonego na wzniesieniu cmentarza otwiera się widok na jezioro Mełno. W jego południowo-wschodnim krańcu wyróżniająca się w krajobrazie kępa drzew porasta grodzisko wczesnośredniowieczne, tzw. „Gródek Jagiełły”.

44,30 km – po lewej stronie widzimy budynek pałacu położonego w rozległym parku podworskim. Pałąc wybudowano w drugiej połowie XIX wieku. W jego wnętrzu zachowały się malowidła wykonane przez grudziądzkiego malarza Gustawa Breuninga, przedstawiające okoliczne zamki. W otaczającym pałac parku, charakteryzującym się bogatą kolekcją dendrologiczną, znajduje się cmentarz rodziny Bielerów, dawnych właścicieli majątku. Obiekt obecnie sprywatyzowany, możliwy do zwiedzenia po uzgodnieniu z właścicielem.

45,95 km - skrzyżowanie z drogą Łasin – Radzyń Chełmiński, na skrzyżowaniu pomnik upamiętniający podpisanie polsko-krzyżackiego Pokoju Mełneńskiego (27 września 1422), przejeżdżamy prosto, wjeżdżamy na ścieżkę rowerową w kierunku Okonina.

47,00 km - przejeżdżamy wieś Okonin Wybudowanie

49,20 km - Okonin, skrzyżowanie z drogą wojewódzką, w którą skręcamy w prawo (koniec ścieżki rowerowej), by po kilkudziesięciu metrach (49,30 km), przed kościołem, skręcić w lewo. Kościoł w Okoninie wybudowano w końcu XIII wieku. Został zniszczony podczas wojen szwedzkich, odbudowany staraniem starosty pokrzywieńskiego Jana Działyńskiego w 1640 roku. Wewnątrz znajdują się odrestaurowane fragmenty polichromii z XIV wieku. W nakręconym na terenie powiatu grudziądzkiego serialu „Pan Samochodzik i Templariusze” tutaj znajdowało się „Kortumowo”, w którym odnaleziono ukryte kosztowności…

49,71 km - na skrzyżowaniu skręcamy w prawo, w kierunku Starego Folwarku

50,47 km – przejeżdżamy przez niewielką strugę, noszącą oficjalną nazwę „Rów Plemięcki”. W pamięci starszych mieszkańców nosi ona nazwę „Maruszka” i po kilku kilometrach, w miejscowości Pokrzywno łączy się z rzeką Maruszą. W widłach tych rzek w XIII wieku Krzyżacy wybudowali zamek „Engelsburg”, obecnie ruiny.

52,60 km - Stary Folwark. W miejscowości tej w 1944 roku znajdował się hitlerowski obóz przejściowy dla uczestników Powstania Warszawskiego.

53,40 km – po prawej stronie widok na malowniczy użytek ekologiczny „Skarszewy”.

53,70 km - na skrzyżowaniu skręcamy w prawo, przejeżdżamy most na rzece Maruszy.

54,80 km - wieś Marusza – wyjeżdżamy na drogę wojewódzką (UWAGA! Droga o dużym natężeniu ruchu!), podążamy w kierunku Grudziądza.

 55,35 km - skręcamy w drogę gruntową w prawo. Mijamy ujęcie wód solankowych Geotermii Grudziądz. Jedziemy w kierunku miejscowości Węgrowo.

56,60 km – wjeżdżamy w aleję dębową – pomnik przyrody.

57,45 km - dawny cmentarz rodowy wsi Węgrowo

57,88 km – skrzyżowanie we wsi Węgrowo. Możliwość wejścia do wkomponowanego w las dawnego parku przy majątku Węgrowo. Można też skręcić na skrzyżowaniu w lewo, by po ok. 200 m. , naprzeciw szkoły zobaczyć kolejny schron Twierdzy Grudziądz (zamknięty). Trasa wiedzie przez skrzyżowanie prosto.

58,80 km - przy skrzyżowaniu dróg widoczny mur oporowy drogi dojazdowej do nieistniejącego schronu Twierdzy Grudziądz, jedziemy prosto.

59,83 km - wiadukt kolejowy pod linią Grudziądz-Brodnica (wiadukt i linię kolejową oddano do użytku w 1878 roku.

59,95 km - brama wjazdowa do Fortu Wielka Księża Góra – system umocnień, wybudowanych w końcu XIX wieku dla obrony Grudziądza i mostu drogowo-kolejowego na Wiśle. Istnieje możliwość odpłatnego zwiedzania. Po lewej dawna wieś Tuszewo, obecnie w granicach Grudziądza. Tuszewo było najbliżej położoną wsią koło Grudziądza, w której w XVI wieku osiedlili się Mennonici. O Tuszewie a właściwie jeziorze Tuszewo wspomina dokument lokacyjny dla miasta Grudziądza z roku 1291. W XIV wieku folwark Tuszewo należał do zamku grudziądzkiego. Mennonici osiedlili się tu w 1590 roku, jako dzierżawcy, na podstawie przywileju wystawionego przez grudziądzkiego starostę Jana Zborowskiego.

61,00 km - dojeżdżamy do drogi Nicwałd-Grudziądz i wjeżdżamy do Grudziądza. Do miejsca startu mamy ok. 4,5 km.

• autor: Michał Kosowicz